Sarrera
Lan honetan, Gaubea
haranean, Tobillas deitzen herri txikian dagoen San Roman elizari buruz hitz
egingo dut. Eliz hontako arkitekturaz eta historiaz, hitz egingo dut.
Eliz txiki eta soil hau
aukeratu dut niretzat eliz hau oso polita delako, nire herritik kilometro
batera dagoelako eta hara askotan joan naizelako, askotan ikusi dut eta oso
interesgaria iruditzen zait herri txiki honetan eliz erromaniko bat egotea
Tobillas ez delako herri boteretzua ezta inportantea, txiki-txikia da.
Monasterioa
San Roman eliza Tobillasen
dago, Araban dagoen 20 biztanleko herri txiki-txiki batean. Eliza oso soila da
eta herriko eliz normal bat dirudi, baina ez da horrela, bere garaiko
monasteriorik inportanteenetakoak ziren.
Eliza 822. urtean eraiki
zen, monasterio bat bezala, estilo erromanikoan. Arabako eliz zaharrena bezala
zentzuduna dago. Baina duela urte gutxi batzuk harte herriko eliz normal bezala
erabiltzen zuten.
Elizaren narriaduragaik
Arabako Foru Aldundiko Ondare-artikulua eraitsi nahi zuten, eliza oso zaharra
zegoelako, baina bere arkitektuek aztarna batzuk ikusi zuten eta horregatik ez
zuten bota zaharberritu zuten baizik. Horregatik, Euskal Herriko
Unibertsitateko guneko arduradunak elizaren garrantzia baieztatu zuten. Beraz,
arkeologia lanak egiten hasi zuten.
Faseak
Arkeologia
lanetan zenbat fase bereizi egin zuten: Prerromanikoa I (882. urtean),
Prerromaikoa II (939. urtean), Romanikoa (XII. mendea), XIII-XVI. mendeak,
XVI-XVII. mendeak, XVII-XVIII. Mendeak eta XIX. mendea.
882. urtean Avito abatea, eraiki zuen monasterioa,
persona oso diruduna eta bera pertsona diruduna zela ikusi dugu, elizaren
harriak kalitate handikoak zirelako, diru asko balio zutenak. Arkitekturatik
ikusita mende honetan bakarrik geratzen da absidea, aurrealde zuzenarekin,
goiko erdialdea tobako silare txiki batzuekin konposatua dago, ere denbora
horretan tobako ganga batzuk zeuden baina orain galdu egin dira, Tobillasen
gertu dauden eliz batzuetan agertzen dena, ekialdean, saetera polit-polit bat
dago.
939.
urtean Vigila presbiteroa berritu zuen, Vela familia aberatsaren seme bat.
Garai honetan absidea mantendu egin zen, baina nabea berregin zuten sileriaz
konposatutako lanabes batekin, kalitate handikoak. Eraikin hau egoalderantz
orekatutako bi ate zeukan, baina hauek ez dira kontzerbatu; ere egoalderantz bi
lehio zeuden, bat saetera estu baten formakoak eta bestea hadiagoa, erdi
puntoko arku baten formakoa kanpora isurita zegoena.
Elizaren
iparraldeko zatia XII. mendekoa da,
mende honetan portada berritu egin zen, mende honetakoa bakarrik ikusi al da
eraikinaren barrualdetik, kanpoaldean XIV mendean berregin zutelako. Fase
honetako txankua kalitate handikoa da, perfektuki eskuadaratutako silarekin eta
lerrozko sokaz erregularraz antolatuta zeuden. Bere zizelkadura puntero batez
eginda dago, diseinu diagonal erregularrekin.
XIII-XIV mendeen hartean San Roman elizan berrikuntza asko egin ziren,
hauetako batzuk aldatu dute eliz honen garrantzia. Honetan erabili egin zuten
gradina teknika, mende hauetan berria zena.
XVI-XVII
mendean dorrea agin
zen, lau angeluko formarekin, mende honetara harte ez zegoelako,
ipar-mendebaldeko izkina bat urratzen. 1701. urtean sakristia eta arkupea
eraiki zuten, biak elizaren hegoaldean.
XIX.
mendean arku
beheratutako kanoi-ganga egin zen,
nabe osoa estaltzen zuena.
Eraikuntzaren sorrera eta historia
Avito abatea eraiki zuen,
monasterio bat bezala. Monasterioa erromanikoa egin zuen, denbora horretan eliz
eta monasterio guzti-guztiak estilo erromanikoan egiten zutelako, moda bat zen.
Avito leku honetan ezarri zen musulmanen kultura eta erlijiotik hiez egiteko
eta denbora honetan Gaubean jende gutxi bizitzen zelako, han bizi zirenak haran
hontako koabazuloetan bizi ziren.
Avito oso prestatuta
zegoen monasterioa egiteko bera etorri zen 24 idiekin, 100 behiekin, 80
behorekin, 20 zaldiekin, 500 erdiekin eta 24 liburu sakratuekin, oso ikaragaria
zen bere garaiarentzat hain animali ugari izatea, lehen esan dudan bezala Abito
oso persona diruduna zen eta monasterioa egiteko hauetako gauzak behar zuen;
animaliak lurra landatzeko eta jateko zerbait izateko, eta aldiz, liburuak,
manuskritoak kopiatzeko, hauek saltzeko eta horrela dirua irabazteko.
|
Tobillas elizan
aurkitutako hilarria. Vigilani presbiteroari
zuzenduta dago. Hilobian aipatzen ditu San Roman eta San Cipriano sanuak.
X. mendetako da.
|
Bestalde, Tobillasen eta
hurbildo herrietan askok esaten dute han jaio zela gaztelania. Egia da esaten
dutela San Millan de la Cogollan daudela manuskritoak gaztelaniaz bina egin
dira azterketa batzuk esaten dutela Gaubean gaztelania jaio egin zela.
Elizaren kokapena esaten
du gotzain-egoitza izan zela. Behegaina altxatzean zenbait kanalizazio egiteko,
zenbait hilobi aurkitu dute.
Tobillasetik gertu zegoen Valpuestaren
monasterioa Juan obispoa egin zuena, 804. urtean, orain ez dago eliz hori,
zuntzitu egin zen. Leku hau oso inportantea da emen gaztelania jaio zela esaten
dutelako eta manuskrito oso zaharrak ikusi dutelako.
Arkitektura
|
Elizaren atea, erdi
puntuko arku baten formakoa, soil-soila da
|
|
Tenpluaren planta
argazkian ikusi al duzuen bezala ez dauka eliz erromaniko normal baten
forma berea, kanpaidorrea (izkina batean dagoena) geroago egin zelako. Eta
horregatik dauka hain forma bitxia
|
Monasterioaren
hego-mendebaldeko angeluan, nabea sakristian eta atarian zahar luzatzen zuen
isurkiaren efektu ingurutzailearekin, dorreak, oinplanoa tenpluaren
aldartzekiko apur bat alboratuta duelarik, adierazten zuen kanpaina jotzeko
betebeharra, eraikinaren gainontzekoa alde batera utzita. Aldiz, iparraldeko
fatxadan ikus zitezkeen balio handieneko hondar erromanikoak. Horma
errimanikoaren jatorrizko fabrika iku zitekeen, inposta landua eta harburu
landu figuradunak, harburu landuak ia guztiak
animali baten formakoak dira; txerrienak, saldienak idienak… monasterioan
zeuden animalienekoa, harburu bat izan ezik, gizon baten itxura daukana,
doi-doi San Roman santuaren itxurakoa, oso arraroa da eliz baten harburuak
gizon batekoak izatea baina eliz honetan horrela da.
Berrikuntza
Presbiterioko
ganga, estalkiaren gehiegizko pisuaren eraginez guztiz eraitsi zen. Bigarren
ataleko ganga, pitzatuta zegoen eta berehala eroriko zela ikusten zen.
Presbiterioko hormetan gangaren hondamenaren ikus zitezkeen, eskantzua goitik
behera arrakalatuta baitzeukan. Ere, erori zen eraikinaren inguruan hezetasun
eta landaredia ugari zegoelako.
Hori
dela eta, tenplu barruko hondarrak kendu eta nabeko ganga eraitsi zen, parpain
arkua atalen zurkaiztu eraginez.
Orduan
tenplu barruko hondarrak kendu eta nabeko ganga eraitsi zen, parpain arkua
atalen artean zurkaiztu aurretik. Hormak konpondu zuten, estalkia birjarri eta
jarduera batzuk egitea aurreikusi zen.
Presbiterioa,
hondatutako gangaren eraginez estalita, erromatarren aurreko ezaugarriak
zituela, harrizko gangen abiaburuetan zeuden aztarnak. Ataria eraitsi zituzten
orduan, portada osoa berreskuratzeko, eta harburu gehiago eta kapitel
erromanikoen astarnak agertu ziren.
Berrikuntzan,
kapera txikietako eta kontrahormetako estalkiek hormei itsatsitako isurki
aranak izan behar zuela pentsatu zen eta kobreko xaflaz itxi zituen. Estalkiko
abiaburuan galdutako mailak ere berreskuratzeko beharra zegoen. Teilatua ere
konpondu zen.
Eraikinaren
erabilera Arabako Foru Aldundira laga zaio, kultura eta didaktika birgaitzen
jarraitzeko ardura hartu du.
Argazkiak
|
Eliza nolakoa den bere barnealdetik
ikusi al dugu
|
|
Aurrealdeko
partea
|
Lehio erromanikoa
|
Hau goitegia da, hemen alimentuak gordetzen ziren,
gero elurra botatzen zen alimentuak ondo gordetzeko eta zerbait jateko
izateko. Elizaren barruan beste goitegi bat dago
|
|
Elizan pinturak X. mendekoa
|
|
Elizaren pontea, preromanikoa da.
|
|
Harburuak
|
Bibliografia eta
iturriak
Webgunek
Liburuak
-
Arabako
nekazal arkitekturaren inbendarioa VI. Arabako goi- ibarrak
-
Alava
iglesias restauradas
-
Araba
eliz berrituak
Iritzi pertsonala
Niri lan hau egitea asko gustatu zait
nire historia interesgarria iruitzen zaidalako eta lan honen bidez nire
herriaren gauzak ikasi ditut.
Tobillas herri polita eta bitxia
iruditzen zait, eliza-monasterioaren gatik, kobazuluengatik… herri txiki-txikia
da eta han gauza asko ikusteko duade.
Lehen esan dudan besala nire
herriaren alboan dago eta horregatik aukeratu dut eliz hau.
Horregatik
asko gustatu zait lan hau egitea.
No hay comentarios:
Publicar un comentario